Tokom ljeta, tapetum lucidum irvasa – sloj nalik ogledalu na zadnjem dijelu njihovog oka – izgleda kao blistavo zlato prošarano vatrenim opalom.

Ali zimi, taj sloj se mijenja i postaje boje najtamnijeg neba prošaranog aurorom borealis. Naučnici su proveli godine proučavajući zašto i kako dolazi do ove dramatične i misteriozne promjene, ali ispostavit će se da su za otkrivanje ove tajne potrebni astrofizičar, neuronaučnik i vreća puna očiju irvasa, piše nationalgeographic.rs.

“Ono što smo otkrili predstavlja zaista sjajan biološki mehanizam koji je potpuno jedinstven i bizaran – a ujedno ima i savršenog smisla”, kaže Glen Jeffery, neuronaučnik sa Univerzitetskog koledža u Londonu i autor nedavno objavljene studije koja objašnjava ovaj fenomen.

Adaptacija na mrak

Stanovnici Tromsea u Norveškoj ili Utkiagvika na Aljasci tokom zime duže od 60 dana ne vide ni tračak Sunca, što znači da svi oni tokom ovog perioda provedu od 12 do 24 sata u dubokoj tami.

“Čak i na Jukonu tokom zime imate cikluse dana i noći. Mi to ovde nemamo”, kaže Nikolas Tyler, istraživač na Arktičkom univerzitetu Norveške u Tromseu.

Poređenja radi, sumrak tokom zime je i do 100.000 puta slabiji od dnevne svjetlosti tokom ljeta. Što znači da mnoge životinje moraju da žive u ovim uslovima i da se suoče sa njima. Jedan od mehanizama koji im pomaže u toj borbi je upravo tapetum lucidum, koji se nalazi iza mrežnjače oka.

Kada živite u skoro potpunom mraku, svaki foton je bitan – ponekad će neki ući u oko, ali propustiti dijelove mrežnjače koji pomažu pri apsorbciji svjetlosti. Tapetum onemogućava tom fotonu da izađe napolje, što pruža novu priliku da se apsorbuje. Njegova boja varira od žućkasto-zlatne do zelenkaste, a to je ujedno i razlog zašto oči noćnih životinja poput mačaka i rakuna sablasno sijaju u mraku.

Pa zašto tapetum irvasa zimi postaje plav? Odgovor vjerovatno ima veze sa apsorpcijom svjetlosti u okruženju gde dominiraju plave i tamne boje tokom sumraka. Za razliku od ljudi, irvasi dobro vide u kraćem ultraljubičastom opsegu, što im prema mišljenju naučnika može pomoći na dva načina.

Prvo jer će im ovo najverovatnije olakšati potragu za hranom, pre svega lišajevima – osnovni dio ishrane irvasa tokom zime – koji apsorbuju UV i postaju tamni na bijelom snijegu. Krzno polarnog medvjeda i vuka također apsorbuje UV, tako da kad irvasi pogledaju u njih jasno uočavaju njihove konture.

A Reindeer's eyes turn blue in the winter so they can see better in low light, blue eyed people can also see better in the dark than brown eyed people! pic.twitter.com/4r1Edyh1Tb

— Learn Something (@LEARNS0METHlNG_) December 19, 2022

Otkriće koje “otvara oči”

Slijedeće pitanje na koje je trebalo dobiti odgovor je teže – kako irvasi mijenjaju boju očiju? To je trenutak kada se u cijelu priču uključio i astrofizičar. Jefriev kolega i astrofizičar Fozberi su otišli ​​u laboratoriju da bi vršili eksperimente na očima irvasa prikupljenih tokom godina od strane lokalnog stanovništva Laponije.

Prvo što su zapazili je da je tapetum irvasa napravljen od malih vlakana kolagena koji kad se potope u tečnost, formiraju mreže promjenljivih kristala. Tokom ljeta oni odražavaju crvenkastu svjetlost, međutim tokom zime ovi kristali usljed širenja zjenica i blokiranja očne tečnosti mijenjaju strukturu i omogućavaju reflektovanje plave svjetlosti. Kada opet nastupi ljeto i prostranstva oko irvasa preplavi svjetlost, njihove zjenice se vraćaju u normalu zajedno sa crvenkastom bojom očiju.