U decembru 1829. godine, lord William Bentinck, prvi generalni guverner Indije pod britanskom vlašću, zabranio je “sati”, drevnu hindusku praksu da se udovica žrtvuje spaljivanjem na pogrebnoj lomači vlastitog muža.
Bentinck, tada generalni guverner Bengala, tražio je mišljenje 49 viših oficira vojske i pet sudija i bio je ubeđen da je došlo vrijeme da se “spere ta ružna mrlja sa britanske vladavine”.
Prema ovom zakonu, oni koji budu osuđeni za “pomaganje i omogućavanje” spaljivanja hinduske udovice, “bilo da je žrtva s njene strane bila dobrovoljna ili ne”, biće proglašeni krivim za teško ubistvo, piše BBC.
To je dalo moć sudovima da izreknu smrtnu kaznu osobama osuđenim za korištenje sile ili pomaganje pri živom spaljivanju udovice “koja je bila omamljena i nije bila sposobna da izražava slobodnu volju”.
Poslije usvajanja ovog zakona, 300 eminentnih Hindusa, predvođenih radžom Ramonhunom Royom, zahvalili su mu se zato što “nas je zauvijek spasao jezive stigme do sada povezivane sa našim karakterom kao svjesnih ubica žena”.
Ortodoksni hindusi pružili su otpor i pisali peticije protiv Bentinka. Pozivajući se na učenjake i svete spise, osporili su njegov argument da sati nije “obavezna dužnost prema religiji”, no William nije poklekao.
Autori peticije obratili su se Državnom savjetu Ujedinjenog Kraljevstva, sudu posljednje instance u britanskim kolonijama.
Savjet je 1832. godine potvrdio zakon, rekavši da je sati “flagrantna uvreda za društvo”.
“Nepokolebljiva ratobornost zakona iz 1829. godine bila je možda jedini slučaj tokom 190 godina kolonijalne vlasti da je neki društveni zakon sproveden bez nuđenja bilo kakvog ustupka ortodoksnom sentimentu”, ističe Manoj Mita, autor “Ponosa kaste”, nove knjige koja se bavi pravnim historijatom kasti u Indiji.
“Mnogo prije nego što je Gandhi slavno primijenio moralni pritisak protiv britanskog carstva, Bentick je primijenio istu silu protiv rodnih i kastinskih predrasuda koje čine osnov satija,” ističe Mita.
Thomas McCauley
1837. godine, Bentickov zakon je ublažio jedan drugi Britanac, Thomas McCauley, autor Indijskog krivičnog zakonika.
Prema Thomasovom tumačenju, ako neko ima dokaze za tvrdnju da je zapalio lomaču na insistiranje same udovice, onda bi on mogao proći sa blažom kaznom. U nacrtu zakona istakao je da žene koje se same spaljuju mogu biti motivisane “snažnim osjećajem vjerske dužnosti, ponekad i snažnim osjećanjem časti”.
Mita je zaključio da je Thomasova “saosećajna pozicija” o satiju imala odjeka među britanskim vladarima decenijama kasnije. On piše da je njegov nacrt izvučen iz naftalina poslije pobune iz 1857. godine, kad su se domaći hinduski i muslimanski vojnici, poznati i kao sepoji, pobunili protiv Britanske istočnoindijske kompanije iz straha da se čaure metaka premazuju životinjskom mašću koju zabranjuje njihova religija.
Ruke u znak sećanja na ubijene
Regulativa iz 1862. godine povukla je i krivične kazne prema kojima je sati kažnjiv kao teško ubistvo i druge koji nalažu smrtnu kaznu u težim slučajevima.
To je takođe značilo da ona omogućuje optuženom da tvrdi kako je žrtva sama pristala na gašenje vlastitog života na muževljevoj sahrani, tako da se tu prije radi o slučaju samoubistva nego ubistva.
Mita piše da je ublažavanje propisa u vezi sa satijem bilo “reakcija na tinjajuće nezadovoljstvo društvenim zakonima” – zabranjivanjem satija, zakonom iz 1850. godine koji daje veća prava ljudima van kaste i odmetnutim hindusima da naslijede porodični posjed i zakonom iz 1856. godine koji dozvoljava preudaju svim udovicama.
Hinduski vojnici iz viših kasti
Neposredni okidač za usvajanje ublaženog zakona po hitnom postupku bilo je “nezadovoljstvo među hinduskim vojnicima viših kasti” koji su bili razjareni navodima da su čaure metaka namazane kravljom mašću. Od 1829. do 1862. godine, zločin satija bio je ublažen sa ubistva na asistiranje pri samoubistvu.
“Iako se manje praktikovao poslije 1829. godine, sati je nastavio biti uvažavan i poštovan u nekim dijelovima Indije, naročito među višim kastama”, kaže Mita.
Motilal Nehru
U neobičnom obrtu, Motilal Nehru, advokat-političar koji je ušao u Indijski nacionalni kongres i odigrao ključnu ulogu u kampanji za nezavisnost od britanske vlasti, pojavio se na sudu braneći šest muškaraca iz viših kasti u slučaju satija iz 1913. godine u Uttar Pradeshu.
Muškarci su tvrdili da se lomača “zapalila sama od sebe snagom puke pobožnosti udovice”.
Sudije su odbacile teoriju o božanskoj intervenciji, osudile su pokušaj zataškavanja i proglasile muškarce krivim za asistiranje pri samoubistvu – dvojica od njih osuđena su na četvorogodišnju zatvorsku kaznu.
Rajiv Gandhi
Više od 70 godina kasnije, došlo je do posljednjeg obrta u priči o satiju. Godine 1987, vlada predvođena praunukom Motilala Nehrua Rajiva Gandhija, usvojila je zakon koji je prvi put kriminalizovao “veličanje ove prakse”.
Ljudi koji su podržavali, opravdavali ili propagirali sati mogli su da budu kažnjeni sedmogodišnjom zatvorskom kaznom. Zakon je takođe proglasio ovu praksu ubistvom i ponovo uveo smrtnu kaznu za one koji u njoj učestvuju.
Ovaj potez uslijedio je poslije široko rasprostranjenog nezadovoljstva zbog posljednjeg prijavljenog slučaja satija u Indiji sa tinejdžerskom nevjestom Rup Kanwar u jednom seocetu u sjevernoj državi Rajasthan.
Bio je to, ističe Mita, 41. zvanično zabilježen slučaj od sticanja nezavisnosti 1947. godine.
Preambula zakona Rajiva Gandhija pozajmljena je iz Bentickova zakona.
“Bilo je to odavanje pošte, makar i nenamjerno, dekolonizovane zemlje svom bivšem kolonizatoru”, kaže Mita. (Oslobodjenje.ba)
