Invazija Rusije na Ukrajinu naišla je na osudu u mnogim dijelovima svijeta, ali mreža grupa na Facebooku koje vode ljudi sa opskurnim motivima voljela bi da promijeni svjetsku percepciju lidera ove zemlje. Objave u kojima je Vladimir Putin predstavljen kao nasmijan, dobroćudan i miroljubiv našle su put do miliona korisnika društvenih mreža.

To su Putinovi superfanovi, a evo šta rade i odakle dolaze.

Veliki broj pratilaca

BBC je istraživao mnogobrojne proputinovske grupe uz pomoć istraživača sa Instituta za strateški dijalog (ISD).

Eksperti ISD-a identifikovali su deset proputinovskih grupa čiji je sadržaj otvoren za korisnike mreža, a koje se razmeću imenima kao što su Vladimir Putin – lider slobodnog svijeta. Zajedno, ove grupe imaju više od 650.000 članova.

U njima se objavljuju fotografije i poruke u kojima se veliča ruski lider, napisane na mnogim jezicima, među kojima su engleski, ruski, persijski, arapski i kmerski. One ne samo da su popularne, već su i veoma aktivne, prenosi BBC na srpskom.

U proteklih mjesec dana, istraživači su prebrojali 16.500 objava, sa kojima je bilo više od 3,6 miliona interakcija na društvenim mrežama. Čini se da je sveukupni cilj ovih grupa da predstave Putina kao heroja koji se suprotstavio Zapadu, uz ubjedljivu međunarodnu podršku.

Slike često prikazuju ruskog lidera kako „hoda samouvjereno, drži štenad u rukama, gleda zamišljeno u kameru, salutira vojnicima i jaše čitav dijapazon divljih životinja, između ostalih medvjede i lavove“. Od početka ruske invazije na Ukrajinu, ove grupe stekle su više od 100.000 novih članova.

Kad smo zakopali malo dublje po podacima ljudi koji forsiraju većinu ovih sadržaja, pokazalo se da mnogi od fanova koji su navedeni kao administratori grupa imaju po dva naloga pod istim imenom. Istraživači su pronašli najmanje 100 takvih naloga.

Nalozi obično prate jedni druge i ponekad jedni drugima postavljaju srdačne poruke ili šalju emotikone sa srcima.

Pored administriranja ovih proputinovskih naloga, oni često vode i druge koji se pretvaraju da su stranice Ruske Federacije ili ruskih obaveštajnih službi, a koje su očigledno lažne.

Vođenje duplih naloga potencijalno je kršenje propisa Facebooka koji se tiču neautentičnog ponašanja, tvrdi ISD.

Vodeći istraživač Mustafa Ajad ovu praksu naziva primjerom „astroturfovanja“ – online aktivnošću da se preko više naloga stvara lažni utisak da imaju širu podršku u narodu.

Kampanja „stvara privid da Putin i Kremlj imaju veliku podršku u svijetlu invazije, za postizanje tog cilja koriste se lažni nalozi“, piše u ISD-ovom izvještaju.

Aktivni korisnici

Detaljnije proučavanje nekih od administratora grupa ukazuje na vrlo neobične aktivnosti. Jedna od administratorki, od njih po imenu Marina, koja tvrdi da je iz Sirije, koristi tri različita naloga da bi proširila krug podrške ruskom predsjedniku.

Njena tri naloga na arapskom objavljuju nove postove svakog dana u isto vrijeme. Druga moderatorka, Victoria iz Kambodže, objavljuje sadržaj na kmerskom. Od 4. februara njene objave generisale su više od 34.000 reakcija i podeljene su više od 4.000 puta.

Ali Marina i Victoria zajednički vode Facebook stranicu na kmerskom, što je dio šireg obrasca koordinacije između nekih od naloga. Iste objave naširoko se dele u različitim grupama.

Na primjer, još jedan nalog čija je navedena lokacija Bugarska, objavio je istu Putinovu sliku 12 puta za samo nekoliko minuta. Pokušali smo da stupimo u kontakt sa ljudima koji stoje iza svih tih naloga da bismo dobili njihov komentar, ali nismo imali mnogo sreće.

Međutim, na telefon se javio jedan čovjek u Keniji po imenu Rage, koji je član nekoliko ovih grupa, a dodao je riječ „Putin“ na svoje ime na Facebooku.

U kratkom razgovoru koji je uslijedio, nazvao je Putina „velikim vođom“, ali je rekao da ne želi da govori o ratu. Poslali smo mu mailom još pitanja o njegovom interesovanju za Rusiju, ali nam nije odgovorio. Hasmik iz Armenije kaže da je novinarka i da sada pomaže vođenje šest proputinovskih grupa. Pitali smo je ko ju je pozvao da to radi.

Rekla nam je da su to bili ljudi koji već odranije vode te grupe i nije nam otkrila njihova imena, ali je nedvosmisleno stavila do znanja da nije plaćena za svoj trud.

Ruska veza?

Teško je otkriti motivaciju ljudi koji stoje iza ovih naloga. Ne postoji očigledna veza sa ruskom vladom i za razliku od drugih dobro poznatih ruskih kampanja za širenje dezinformacija, ljudi koji učestvuju u tome ne kriju sopstvene namjere.

Ipak, ne možemo da isključimo mogućnost da mreža ipak ima neke veze sa ruskim vlastima ili proputinovskim elementima unutar Rusije. Putin i njegovi antizapadni stavovi privlače mnoge ljude širom svijeta.

Kontaktirali smo Facebook, koji kaže da ima pravila protiv lažnih naloga i da je ugasio mnoge naloge navedene u prijavama i na osnovu sopstvenih istraga.

Lažni Putini

Tokom istraživanja, naišli smo na još jedan zanimljiv fenomen – naloge koji se predstavljaju kao da ih vodi Putin lično. Putin je jedan od malobrojnih svjetskih lidera koji ne koriste društvene mreže na Facebooku i ne postoji zvaničan nalog na njegovo ime. Navodno ne posjeduje čak ni pametni telefon.

Prema njegovom portparolu, Putinu „nisu potrebne“ društvene mreže jer mu „ne pružaju ništa što već nema“. Ali neki ljudi su odlučili da popune rupu koja je nestala njegovim odsustvom sa mreže. Više prikazana stranica na Facebooku imala je više od tri miliona pratilaca prije nego što je ugašena neposredno nakon invazije krajem februara.

Značajan broj pratilaca, više od 700.000, učlanilo se tokom pandemije, kad se na stranici raspravljalo o ruskim vakcinama protiv korona virusa. U skorije vreme, stranica je objavljivala poruke u kojima se potcrtava stav Kramlja prema ratu.

Mnogi koji komentarišu na njoj izgleda da vjeruju da su to riječi pravog ruskog predsednika. Ubrzo poslije invazije, u objavi na toj stranici tvrdilo se da je cilj „specijalne operacije“ – „mirovna misija, sa željom da se samo demilitarizuje susjedna država“. Ova poruka podijeljena je i lajkovana više od 200.000 puta.

Stranica nerijetko taguje ljude u porukama o Putinu, između ostalog korisnike za koje su istraživači utvrdili da imaju duple naloge. Drugim riječima, ona ima stalnu interakciju sa Putinovim superfanovima. Ne znamo ko se krije iza tog naloga.

Ljudi koji ga vode nalaze se u Rusiji ili Litvaniji, prema podacima u odjeljku stranice o transparentnosti.

Fan stranice su plodno tle da Kremlj stekne međunarodnu podršku, kaže Nika Aleksejeva, istraživačica Laboratorije za digitalno forenzičko istraživanje (FDRLab), koja je dio ekspertske grupe Atlantski savjet.

„One bi mogle da pomognu u sticanju podrške javnosti u stranim zemljama za rusku takozvanu ‘vojnu operaciju u Ukrajini’, ukoliko ih ne ugase mainstream društvene mreže“, kaže ona.

DFRLab je zabilježio kako je jedan nalog na arapskom koji se izdaje za Putinov plaćao oglase koji ciljaju korisnike u nekoliko zemalja, uključujući Alžir, Libiju, Egipat, Jemen, Maroko, Liban i Tunis. Stranica je imala više od milion pratilaca, ali je u međuvremenu obrisana.

Drugu istaknutu Putinovu stranicu, koja objavljuje na arapskom, vodio je čovek koji je bio veliki fan sirijskog lidera Basara Al Asada. Ona je stekla skoro miliona pratilaca prije nego što je uklonjena.