Dan kada je Srbija postala dio svijeta ili dan kada su neki palili Skupštinu? Dvadeset godina od pada Miloševića, kažu sagovornici DW, razočaranje je razumljivo, a mnoge tekovine Petog oktobra poništene.
Taj dan Andrej Ivanji pamti po tome što toliko nije rintao u životu. Današnji urednik u nedjeljniku Vreme je tokom bombardovanja 1999. mnogo pisao i izvještavao za njemačke medije, a petog oktobra 2000. godine bio je jedan od rijetkih novinara u Beogradu koji su znali njemački. Strani novinari su mahom ranije najureni iz Srbije.
„Telefoni nisu prestajali da zvone od zore. Sjećam se da doslovno nisam dizao glavu, tekstovi, uključenja za radio i televiziju, sigurno njih šezdesetak, i tako cijeli dan“, priča Ivanji za DW.
Na ulicu je izašao tek poslijepodne. „Iste sekunde sam shvatio da je to prevrat. Jer sam u Ulici Kralja Milana jedva uspio da se uguram u masu ljudi, jedva je moglo da se hoda. Krenuli su prvi suzavci, ali se po licima ljudi vidjelo da nisu spremni da se povuku“, kaže Ivanji, „a onda sam se vratio da radim.”
Bio je to posljednji put da su svjetski mediji danima kao na traci izvještavali o dešavanjima u Beogradu. Bi je to dan kada su stotine hiljada ljudi na ulicama primorale bivšeg predsjednika Slobodana Miloševića da prizna izborni poraz od Vojislava Koštunice.
Propale iluzije
„Rezultati Petog oktobra su toliko mizerni da je taj događaj izgubio dugoročni istorijski značaj“, kaže za DW istoričar Milan St. Protić, jedan od viđenih opozicionara u redovima DOS-a, kasnije ambasador u SAD i Švicarskoj.
Na opasku da je poslije smjene Miloševića tadašnja SR Jugoslavija ipak ušla u Ujedinjene nacije, dobila međunarodnu podršku, da su isplaćene zaostale penzije i plate postale višestruko veće, Protić odgovara: „To što se događalo pod Miloševićem bilo je toliko iščašeno da vraćanje u normalu ne može da se uzme kao uspjeh.”
Navodeći da Milošević „nije bio anomalija, već logičan i poguban kraj jednog pogleda na svijet koji je od početka bio naopak“, Protić kaže da je vlast nakon Petog oktobra bila raznorodna i ukupno nespremna da podvuče crtu.
„I partokratija i jednoumlje i cenzura potiču iz Titovog vremena, i ideološka ispranost mozgova i politika četiri stuba – Evrope, Rusije, Kine i Amerike – to je sve titoističko naslijeđe”, navodi Protić. „To je način da se sačuva apsolutna vlast, a to je naš problem – nekontrolisana vlast, od Broza, preko Miloševića, Koštunice i Tadića do današnjeg bašibozuka.”
Ivanji pak kaže da je „u redu biti razočaran i govoriti o propalim iluzijama”. „Ali valja podsjetiti u kakvom su stanju lideri promjena zatekli zemlju, a nisu imali nikakvu kontrolu nad polugama sile i ulazili su u razne aranžmane. Čišćenje sistema je dugotrajan proces koji se nikada nije dogodio. To pokazuje i ubistvo Đinđića.”
Milan St. Protić je uvjeren da bi sve bilo drugačije da je odmah poslije promjena bilo više hrabrosti. „Ne mislim da su za ulazak u Evropsku uniju ključni uslovi koji se formalno postavljaju, neka poglavlja koja se otvaraju i zatvaraju. Ubijeđen sam da je to paravan.”
„Srbija ima suštinski problem sa EU koji se odnosi na status Kosova. Ranije je bio i problem saradnje sa Hagom. Da smo imali volje i snage da ta dva pitanja riješimo odmah čim smo došli na vlast, mi bismo uveliko bili u EU, garantujem”, kaže Protić.
Krug se zatvorio
Danas Srbiju ka Evropskoj uniji formalno vodi Aleksandar Vučić koji je Petog oktobra bio na poraženoj strani. Mnogi komentatori su u povratku koalicije bivših Radikala i Socijalista na vlast vidjeli konačnu propast petooktobarskih tekovina, pa i posljednje među njima: slobodnih izbora.
Rediteljka Mila Turajlić je prije pet godina u intervjuu za DW to zatvaranje kruga opisala ovako: Ako je neko rođen u Srbiji 1990. godine, rat je počeo čim se rodio. Kada je imao pet godina, rat je završen. Sa devet je bilo bombardovanje, sa deset „revolucija”, sa trinaest je ubijen premijer.
„Sa osamnaest, Demokratska stranka je odlučila da ide u koaliciju sa istim onima protiv kojih su tvoji roditelji demonstrirali na ulicama. Kada si napunio 22, na vlast je došla radikalno-nacionalistička stranka u novom ruhu, i to uz blagoslov Evropske unije koja ih smatra potpuno prikladnim da proguraju strateške interese EU u regionu“, rekla je tada Turajlić.
„Umoriš se jer ne nalaziš čvrsto tlo, sve je močvara. Mislim da to odavde odvodi mlade obrazovane ljude” – tako je rediteljka opisala apatiju.
Prije dvije godine je mnogo pažnje izazvala konferencija za medije tadašnje predsjednice Skupštine Maje Gojković koja je predstavila dvije stolice koje su vraćene u parlament, a bile su odatle ukradene Petog oktobra.
To je bio simbolični sažetak odnosa današnje vlast Srpske napredne stranke prema tom datumu – on se uglavnom opisuje kao dan kada je nasilno preuzeta vlast, bez osvrtanja na izbornu pobjedu Koštunice.
Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić u četvrtak je rekao da se poslije Petog oktobra stvorila mogućnost da se država okrene svijetu, ali da je iskorištena „za pljačku državne imovine”. On je optužio „mnoge političare i njihove medijske poslenike” da pozivaju na novi Peti oktobar jer vjeruju da samo nemirima mogu da se vrate na vlast.
„Današnje vlasti su bile poražene Petog oktobra, vuku traumu i kompleks jer im se tada desilo nemoguće”, navodi Andrej Ivanji. „Veoma im je važno da se ocrni svaki mogući prevrat na ulici – plaše se da bi nešto slično moglo da im se ponovi.”
„Zato valja obesmisliti narodnu pobunu i svakome ogaditi izlazak na ulici”, kaže ovaj novinar. „Ideja je da se zaboravi da je Peti oktobar nekad ulivao nadu. Idealan slučaj za ove režime je da ljudi izgube svaku nadu.” (Tuzlanski.ba)
