Napetost, nervoza, strah, strepnja, briga… to su samo neki od načina ispoljavanje anksioznosti – emocije sa hiljadu lica.

Psihijatar i psihoterapeut dr Nataša Šikanić objašnjava za portal N1 da je anksioznost normalna reakcija na stres i normalna emocija u nekim situacijama.

„Upozorava nas na opasnost i ukazuje da treba da obratimo pažnju. Kroz istoriju i evoluciju strah je emocija koja nas štiti od opasnosti i mobiliše neka zaštitna ponašanja“, navodi ona.

Prema njenim riječima, ne postoji osoba koja nije bila anksiozna. U nekim životnim situacijama anksioznost se smatra normalnom emocijom.

„Kada imamo ispit, intervju za posao, nađemo se u nekoj opasnoj situaciji, brinemo o zdravlju normalno je da osećamo strah i anksioznost. Povremena briga, strepnja, strah, anksioznost su potpuno normalne. Kada se ove emocije javljaju češće, kada ne postoji razlog, kada su prisutne svakodnevno, traju dugo, utiču na svakodnevno funkcionisanje, imamo preterane reakcije, previše strepimo, osjećamo strah u situacijama u kojima se strah ne očekuje… možemo govoriti o anksioznim poremećajima“, kaže ona.

Anksiozni poremećaji su najčešći oblik poremećaja emocija i najčešći psihijatrijski poremećaj, kaže dr Šikanić. Može se javiti kod svakoga, ali više je rasprostranjen kod žena nego kod muškaraca. Smatra se da je 30 posto ljudi imalo neki oblik anksioznog poremećaja tokom života.

„Anksiozni poremećaji predstavljaju psihijatrijski poremećaj koje karakteriše osjećanje napetosti, nervoze, straha, strepnje, brige koji su preterani, neracionalni, mogu biti prisutni telesni simptomi kao što su preznojavanje, vrtoglavica, osjećaj lupanja srca, osećaj nedostatka vazduha, mučnine, učestalog mokrenja…..Osoba stalno iščekuje neku opsnost, katastrofično razmišlja, brine o budućnosti, stalno se pita šta ću/kako ću? Šta ako? Desiće se nešto loše, ima potrebu za kontrolom i slično“, navodi dr Šikanić.

Postoji više vrsta anksioznih poremećaja:

a) Generalizovani anksiozni poremećaj (karakterističan po stalnoj strepnji, brizi, zabrinutosti za uobičajene aktivnosti, brizi za članove porodice i slično)

b) Panični poremećaj (odlikuju ga panični napadi – napadi kratkotrajne, intenzivne anksioznosti, praćeni telesnim simptomima, strahom od smrti, srčanog ili moždanog infarkta, uz strah od sledećeg napada)

c) Specifične fobije (razne vrste strahove od specifičnih situacija i objekata koji se zbog straha izbegavaju npr. klaustrofobija, agorafobija…)

d) Socijalna fobija (strah u socijalnih situacijama koje se zbog straha izbjegavaju)

e) Separaciona anksioznost (strah od separacije od osoba za koje je osoba emocionalno vezana)

f) Posttraumatski stresni poremećaj (poremećaj uzrokovan stresnom/traumatskom situacijom)

g) Opsesivno kompulsivni poremećaj (poremećaj kod kog postoje prisilne misli i/ili radnje koje se ponavljaju)

Dr. Šikanić ističe da je kod svih anksioznih poremećaja, anksioznost prisutna skoro svakodnevno, ponekad veći dio dana, i smanjuje funkcionalnost i efikasnost osobe, ponekad je u potpunosti onesposobljava za obavljanje osnovnih životnih funkcija.

„Anksioznost se veoma često sreće kod nekih tjelesnih oboljenja: oboljenja štitne žlijezde, respiratornih oboljenja, hroničnih bolnih sindroma, srčanih oboljenja, stomačnih oboljenja…“, dodaje ona.

Ona naglašava da se ponekad anksioznost ispoljava samo kroz somatizaciju i somatske simptome, pa je pacijenti veoma teško razlikuju od tjelesnih oboljenja i pomoć traže u Urgentnom centru, Hitnoj pomoći i slično.

„Kada se i desi da ih neko uputi psihijatru, odbijaju da odu i gube dragocjeno vrijeme za dobijanje adekvatne pomoći, a i u ovim situacijama važi pravilo da se poremećaj lakše liječi ukoliko kraće traje. Zbog toga ukoliko vas neko uputi psihijatru, nemojte oklijevati, potražite pomoć, neka psihijatar procijeni da li se radi o anksioznom poremećaju“, savjetuje dr. Šikanić.

Uzrok anksioznosti, za sada, ostaje nepoznat. Smatra se da je izaziva kombinacija različitih faktora koji uključuju genetske, razvojne, psihološke i faktore sredine. Često se javlja u jednoj porodici, što nam sugeriše da kombinacija genetskih faktora, kao i stresora iz spoljašnje sredine može imati vodeću ulogu u nastanku anksioznosti.

Faktori rizika za pojavu anksioznosti su brojni, a proizilaze iz međusobnog odnosa genetskog materijala i faktora sredine. Među faktore rizika ubrajamo:

a) crte ličnosti (npr. stidljivost, osećaj nelagodnosti u novim situacijama, nesigurnost, nisko samopoštovanje….)

b) anksioznost ili neko drugo psihijatrijsko oboljenje kod bliskih rođaka

c) trauma-posebno trauma u djetinjstvu

d) tjelesno oboljenje

e) zloupotreba psihoaktivnih supstanci

Simptomi anksioznosti

Simptomi anksioznosti su veoma brojni. Zbog tako brojnih simptoma skloni smo da kažemo da je anksioznost poremećaj sa hiljadu lica, ističe dr Šikanić.

„Često anksioznost ostaje neprepoznata i simptomi se pripisuju nekim drugim oboljenjima, a pacijenti prođu dug put do postavljanja dijagnoze“, kaže ona.

Simptome možemo grupisati u emocionalne, kognitivne, somatske i bihevioralne. U emocionalne simptome spada osjećaj napetosti, nervoze, straha, brige ili strepnje, osjećaj kao da smo na ivici, osjećaj pretnje i slično.

Somatski simptomi su veoma brojni, javlja se osećaj vrtoglavice, nestabilnosti, podrhtavanja, preznojavanja, nesanica, suha usta, lupanja srca, ubrzano disanje (hiperventilacija), slabost, zamor, brojni stomačni simptomi, često mokrenje…

U kognitivne simptome spada stalna zabrinutost, i teškoće da se briga kontroliše, stalno iščekivanje lošeg, stalno postavljanje pitanja šta ako, šta ću, kako ću i slično, smetnje u koncentraciji, strah od gubitka kontrole, strah od smrti itd.

Na bihevioralnom planu postoji potreba da se izbjegavaju situacije koje izazivaju anksioznost ili situacije u kojima su doživljena loša osjećanja, napadi panike i slično.

„Ponašanje izbegavanja je veoma česta pojava. Ponekad osoba i nije svjesna u kojoj mjeri izbjegava situacije, one dugo traju i postaju uobičajeni obrasci, a da osoba nema svijest da su ta ponašanja dio poremećaja. Potreba za kontrolom je veoma izražena, često anksiozne osobe zbog ove potrebe utiču na članove porodice“, navodi doktorka.

Dr Šikanić kaže da su simptomi anksioznosti rezultat kombinacije brojnih faktora koji posljedično dovode do poremećaja transmiterske ravnoteže u mozgu.

„Ne razlikuju se od bilo kog telesnog oboljenja. Osobe se ne ponašaju na anksiozan način zato što to žele. Moramo shvatiti da je anksioznost poremećaj koji se liječi, kao i sva druga tjelesna oboljenja“, dodaje.

Prema njenim riječima, osobe ne proizvode simptome namjerno i svojevoljno, ali ih isto tako ne mogu kontrolisati svojom voljom.

„Oni najčešće čuju rečenice prevaziđi to, možeš ti to sam i sl. To je zabluda! Ukoliko bi mogli lako da prevaziđemo ovo stanje, da ga kontrolišemo sami anksiozne osobe se ne bi žalile“, naglašava ona.

Dodaje da je anksioznost veoma neprijatno osjećanje. Napadi panike predstavljaju najintenzivniju emociju straha.

„U tim trenucima osoba veoma često misli da umire. Osjećaji koje tada doživljavaju su za njih stvarni, izazvani promjenama u mozgu i zato ne mogu da ih kontrolišu niti racionalna razuvjeravanja mogu da pomognu. Osoba zaista osjeća telesne simptome koje tumači kao predinfarktno stanje i slično, navodi ona.

Kod Generalizovanog anksioznog poremećaja simptomi strepnje i brige, uz tjelesne simptome su veoma intenzivni i osoba misli da će se nešto loše dogoditi, kaže doktorica.

„Ovaj osjećaj ne mogu pobijediti racionalna razuvjeravanja. Oni stalno razmišljaju o događajima u budućnosti koji su katastrofični, u svojim mislima veoma malo vremena provode u sadašnjoj realnosti, razmišljaju o budućnosti. Budućnost je uvijek neizvjesna, nepredvidiva, pa time još više pojačavaju već postojeće simptome anksioznosti“, ukazuje ona.

Fobični simptomi obuhvataju strah od običnih situacija – strah od otvorenog i zatvorenog prostora, strah od aviona, prelaska mosta, lifta, parkova, tržnih centara, visine.… koje osoba izbjegava.

„Imaju utisak da će im se u tim prostorima dogoditi nešto loše, osjećaj je potkrepljen somatskim simptomima koji samo još više pojačavaju strah, osjećaju se veoma neprijatno, i izbjegavaju te situacije, jer je u našoj prirodi potreba da izbjegnemo neprijatnost“, ističe ona.

Kod socijalne fobije osoba se plaši socijalnih kontakata, neprijatno joj je u društvu, ima utisak da se u društvu ne ponaša uobičajeno, postoji strah da se ne obruka zbog nečega, stalno razmišlja šta drugi misle o njoj, osjećaju se neadekvatno i sl.

„Ovakvo stanje ih značajno ometa u socijalnoj komunikaciji, koju naposlijetku izbjegavaju, osamljuju se, vrijeme uglavnom provode u svom domu, komunikaciju značajno smanjuju, sve više vremena provode za kompjuterom, sa mobilnim telefonom, ulaze u virtuelni svijet u kom se osjećaju sigurnije, nerijetko mogu postati zavisni od kompjutera i telefona, sa sve većim izbjegavanjem komunikacije što ih čini nefunkcionalnim“, kaže dr Šikanić.

Kada anksiozni poremećaji dugo traju dovode do značajnih poremećaja u funkcionisanu osobe, a mogu se komplikovati zloupotrebom alkohola i psihoaktivnih supstanci, koje u početku donose olakšanje i smanjuju simptome, ali veoma brzo se ta funkcija gubi i imamo dodatni problem koji takođe zahteva liječenje, naglašava ona i dodaje da česta komplikacija dugotrajne anksioznosti može biti i depresivno stanje.

Osobe koje imaju anksioznost jako pate

Odgovarajući na pitanje da li postoje situacije koje podstiču anksioznost, dr Šikanić kaže da se anksiozne osobe nerijetko vezuju za mjesta na kojima su se osjećali anksiozno, gde su dobili panični napad pa takva mjesta izbjegavaju.

„Ako je osoba dobila prvi panični napad u autobusu, kasnije nerijetko izbjegava autobus jer povezuje dobijanje napada i autobus, a ustvari tu ne leži uzrok napada, osoba je dobijala napad i na drugim mjestima. Kod osoba koje pate od fobije sve fobične situacije podstiču anksioznost. Osoba ima strah od javnog nastupa, ukoliko se izloži toj situaciji anksioznost će se povećati. Osobe sa socijalnom fobijom će se osjećati anksioznije u socijalnim situacijama. Primjeri su brojni“, kaže ona.

Dodaje da se anksioznosti možemo osloboditi pravovremenim lečenjem kod psihijatra ili psihoterapeuta.

„Potrebno je obaviti pregled psihijatra i prepustiti mu procjenu i dobiti savjet o terapijskom planu koji će najbrže dati rezultate. Anksioznost se liječi medikamentozno i psihoterapijom. Kada je anksioznost manje intenzivna može se liječiti samo psihoterapijom. Kombinacija ovih metoda daje najbolje rezultate“, tvrdi ona.

Osobe koje imaju anksioznost jako pate i narušen im je kvalitet života, ističe psihoterapeutkinja.

„Da bi se oslobodili anksioznosti potrebno je vratiti neuronima ravnotežu i osloboditi se simptoma uz pomoć medikamentozne terapije, a istovremeno ispraviti naučene i usvojene obrasce ponašanja koje je osoba primjenjivala zbog straha uz pomoć psihoterapije“, kaže ona.

Dr Šikanić savetuje da osobu koja ima problem sa anksioznošću ohrabrimo i budemo joj podrška da se obrati stručnom licu za pomoć.

„Anksioznost je poremećaj koji se u današnje vrijeme veoma uspješno liječi. Nema mjesta stigmatizaciji. Narušen kvalitet života se može popraviti veoma uspešno adekvatnom terapijom koja podrazumijeva psihofarmakološko i psihoterapijsko liječenje. Liječenje anksioznosti je proces, ne postoje instant rješenja“, ističe ona.

Kako se liječi anksioznost

„Važno je da shvatimo da je anksioznost poremećaj koji se veoma uspješno liječi, čak i u veoma ozbiljnim slučajevima. Potrebno je potražiti stručnu pomoć i uz pomoć profesionalca uspostaviti najbolji model liječenja za vas. Nažalost, mnogi ljudi sa anksioznim poremećajima ne potraže pomoć jer ne shvate da imaju problem za koji postoji efikasno liječenje. Anksioznost neće nestati sama od sebe“, kaže dr Šikanić.

Prema njenim riječima, možete naučiti kako da upravljate svojom anksioznošću i da živite kvalitetan, zdrav i sretan život.

„Ponekad je izliječenje prihvatanje simptoma i uspostavljanje novih obrazaca ponašanja uz koje će simptomi biti neprimjetni i povući se. Anksioznost kao poremećaj koji ima osnovu u hemiji mozga najuspješnije se liječi uz pomoć lijekova, psihoterapije ili kombinacije ove dvije metode. Po mom iskustvu najbolji rezultati se postižu integrativnim pristupom – terapija lijekovima čime se uspostavlja hemijski balans i uklanjanju simptomi, i psihoterapija koja vam pomaže da naučite da razmišljate na drugi način, da reagujete i ponašate se drugačije kako bi se osjećali manje anksiozni“, navodi ona.

Dodaje da se, pored kognitivno bihevior psihoterapije, dosta koriste i tehnike za upravljanje stresom, kao i tehnike za prihvatanje i adaptaciju na simptome.

„Simptomi se često postepeno i neprimjetno šire i zahvataju sve više oblasti našeg funkcionisanja. Da bi redukovali simptome i smanjili njihov uticaj možemo potražiti pomoć što ranije, jer se i anksioznost teže liječi ukoliko duže traje. Potrebno je ostati aktivan, primjenjivati aktivnosti u kojima se dobro osjećamo, posebno aktivnosti u kojima imamo interreakciju sa bliskim ljudima što doprinosi smanjenju straha i brige“, ističe ona.

Veoma često se srećemo sa stigmom i stereotipima da klijenti odbijaju lijekove zbog zablude i nepoznavanja važnih činjenica u vezi sa liječenjem. Lijekovi koji se koriste za liječenje anksioznosti su veoma sigurni, nemaju značajne neželjene efekte. Kada se uzimaju pod vođstvom i u saradnji sa izabranim ljekarom ne mogu izazvati zavisnost. Ponekad su pacijenti skloni da uzimaju lijekove samoinicijativno i na svoju ruku, što nikako nije dobro i zabranjeno je. Stručnjaci su se školovali dugi niz godina da bi mogli da pruže adekvatnu pomoć i posjeduju praktično iskustvo. Internet i savjeti prijatelja nas ne mogu izliječiti.

Dr Šikanić naglašava da je odnos ljekar pacijent veoma važan i da je potrebno razviti odnos saradnje i povjerenja gdje pacijent pomaže ljekaru da mu što bolje i efikasnije pomogne da savlada poremećaj koji ga muči.

„Pored navedenog integrativnog liječenja lijekovima i psihoterapijom, postoji niz oblika samopomoći koje pacijent može naučiti i primjenjivati kod kuće. Ove metode samopomoći značajno doprinose i poboljšavaju efekte sveukupnog liječenja. Od velike pomoći su tehnike za upravljanje stresom, meditacija, razne vrste relaksacije (tehnike disanja, mišićna relaksacija, masaža…)“, navodi ona.

Savjetuje da treba izbjegavati kafu, cigarete i alkohol kod osoba kojima ove supstance pogoršavaju simptome.

„Radite stvari koje vam prijaju (šetnje, fizičko vježbanje, muzika, filmovi….). U slučaju uznemirenosti možete polako izbrojati do 10 ili 20. Uložite trud, dajte sve od sebe, ali nemojte težiti perfekcionizmu koji nije moguć. Budite ponosni na postignuto. Pokušajte da izbjegnete kontrolu. Nemojte kontrolisati sve oko vas, i to nije moguće. Ostanite u sadašnjem trenutku, nemojte u svojim mislima biti samo u budućnosti koja je neizvesna, naravno zdravo planiranje je korisno. Smijte se, koristite humor. Problem rješavajte kada se pojavi, a ne da ga projektujete u mislima. Živite u sadašnjosti. Zamijenite negativne misli pozitivnim. Budite aktivni, naučite prijatelje o vašem problemu, naučite ih kako da vam budu najbolja podrška, uz liječenje kod svog psihijatra i/ili psihoterapeuta“, zaključuje dr Nataša Šikanić.