Nekoliko mjeseci prije oslobođenja Auscwitza u januaru 1945, Jevrej Marcel Nadjari tajno je zapisao sve horore kojima je prisustvovao u tom logoru, a nedavno je i po prvi put odgonetnut sadržaj njegovog pisma.
Marcel Nadjari, grčki Jevrej, jedan je od onih koji su tokom Drugog svjetskog rata u najvećem koncetracionom logoru, Auschwitz-Birkenau, natjerani da odstranjuju tijela iz gasnih prostorija, nose ih u krematorijum i kasnije prazne pepeo koji ostane.
Krajem rata 1944. godine, Marcel je zakopao pismo, koje je jedan student otkrio 1980. godine. Nažalost, pismo nije više bilo čitljivo, ali je, ipak, sačuvano.
Uz pomoć najnovije tehnologije i ruskog IT stručnjaka Aleksandera Nikitajeva, istoričar ruskog porijekla Pavel Polijan uspio je da rekonstruiše tekst i pročita jezivo svjedočanstvo.
Marcel je pismo stavio u termos i zakopao u novembru 1944. godine, gdje je stajalo 36 godina.
Marcel Nadjari, Jevrej iz Soluna, doživio je tu nesreću da po dolasku u Auschwitz bude odabran za pripadnika formacije sonderkomando. Oni su bili primorani da rade stvari koje su nezamislive normalnim ljudima.
Odstranjivali su beživotna tijela iz gasnih komora, vadili im zube, brijali glave, odnosili tijela u krematorijum i izbacivali pepeo u rijeke.
Članovi sonderkomando odreda često su bili ubijani i zamjenjivani pridošlicama – od oko 2.200 Jevreja koji su radili na ovakvim poslovima, samo par stotina je preživjelo rat.
Nadjarijeva tajna poruka predstavlja jedno od devet sličnih svedočanstava. Od svih devet, pet su napisali pripadnici sonderkomando odreda, ali je ovo jedino napisano na grčkom. Nova tehnika, zvana multispektralno snimanje dokumenta na raznim optičkim talasnim dužinama, pomogla im je da mapiraju i identifikuju pigment (u ovom slučaju od mastila) i vizuelizuju odraze slova.
Poslije čitavih godinu dana rada uspjeli su da ga „dešifruju“, a poslije toga su stupili u kontakt sa grčkim diplomatskim predstavnicima i zamolili ih da vrate pismo njegovoj porodici.
Iz pisma se vidi da je Nadjari bio izuzetno uzrujan zbog onoga što je radio, pa je razmišljao o samoubistvu, ali su ga bijes i misli o osveti održali u životu.
„Kada pročitate sve što sam napisao, pitaćete se kako sam ja ili bilo ko drugi mogao da radim ovo i spaljujem svoje sunarodnike. Mnogo puta sam razmišljao o tome da uđem zajedno sa njima u gasnu komoru, ali sam uvijek razmišljao o osveti. Želio sam da živim da bi osvetio majku i oca i moju voljenu sestricu Neli.
Naš posao bio je da ih prvo uvedemo. Većina njih nije znala zašto je tu. Ljudima koje sam vidio kada im je sudbina već presuđena govorio sam istinu. Kada su svi bili nagi, uvođeni su dalje u prostoriju smrti, gdje su Njemci postavili cijevi da vise sa plafona kako bi ih naveli da misle da ulaze da se okupaju. Sa bičevima u rukama, Njemci su ih dalje tjerali unutra tako da ih što više stane. Onda su vrata hermetički zatvarana.
Nakon pola sata, otvorili bismo vrata i naš posao je počinjao. Nosili smo leševe nevinih žena i djece do lifta, koji bi ih nosio do prostorije sa rernama, gdje bi bili spaljivani bez korištenja goriva, zbog masti u tijelima.
“Krematorijum je predstavljao veliku zgradu sa dimnjakom i 15 rerni, a ispod dvorišta su se nalazila dva ogromna podruma. U jednom od njih logoraši su se svlačili, dok su u drugom odlazili u smrt”, navodi se u tekstu.
“Ulazilo je oko 3.000 logoraša odjednom. Nakon što bi ih zaključali, nacisti bi kroz otvore pustili gas… Ljudi bi se mučili šest do sedam minuta. Pola sata kasnije počeo bi naš posao”, pisao je Nadjđari.
On dodaje da je kanistere s gasom uvijek su dostavljalo vozilo Crvenog krsta koje su vozila dva SS-ovca.
Takođe iz teksta se vidi da je Nadjari bio ubijeđen da su mu dani odbrojani i da će i njega ubiti u gasnoj komori: „Moramo da odemo sa ovog svijeta jer znamo previše“.
Uprkos tome, Nadjari je preživeo rat i pakao Auschwitza, gde je ubijeno oko 1,1 miliona ljudi, od kojih većina Jevreja. Vratio se u Grčku i kasnije preselio u SAD. Preminuo je u 54. godini u New Yorku, prije nego što je njegovo pismo otkriveno. (nationalgeographic.rs)
