Od oko trideset drvenih džamija koje su preživjele rat u Bosni i Hercegovini, početak 21-og vijeka dočekale su ih tri, a među njima i drvena bužimska džamija, jedinstvena građevina sagrađena bez i jednog eksera i najstarija i najveća drvena džamija u Evropi.
Piše: Melita Mujadžić
Plijeni ljepotom podno zidina Starog grada Bužima, a od 2003. godine je i nacionalni spomenik BiH, pa je pod zaštitom države.
Dragulj arhitekture
Stara drvena džamija u Bužimu nadaleko je poznata po tome što je odoljela zubu vremena i što i dan-danas stoji na mjestu na kojem je sagrađena prije 180 godina.
Prema dostupnim podacima, 1838. godine sagradio ju je, tačnije – iz temelja rekonstruisao, tadašnji namjesnik bužimske kapetanije Mehmed Vedžihi-paša. Kako piše u vakufnami koja se čuva u džamiji, među 17 svjedoka i potpisnika vakufname je i imam Halil efendija Hali, prvi imam drvene džamije koji je ukopan u njenom haremu.
Džamija, čije su dimenzije 18×16, više je puta obnavljana, a prvi put 1937. godine, skoro stotinu godina nakon izgradnje. S obzirom na dimenzije i ukupnu korisnu površinu koja iznosi 414 m2, džamija predstavlja najveću drvenu džamiju u Bosni i Hercegovini.
„Najprostranija je i najstarija drvena džamija u Evropi, pa vjerovatno i u cijelom islamskom svijetu jer sličnih građevina nema. Postoji nekoliko džamija sličnog arhitektonskog izraza u Turskoj, te dalje u Aziji i zemljama prema Kini gdje se drvo mnogo koristi. Međutim ne postoji nijedna ovog tipa, ‘na četiri vode’, i cijela od drveta, odnosno dasaka, te da je primijenjen sistem višerednih stubova na koje je oslonjena cjelokupna konstrukcija džamije”, objašnjava Emin ef. Grošić, imam stare džamije Bužim i odličan poznavalac njenog historijata.
U haremu džamije, uz samu ogradu mezarja, nalazi skupina od 15-ak takozvanih „hadžijskih kamenova“ koje zovu i hadžin-taš. O tradiciji postavljanja „hadžijskih kamenova“ se malo zna, ali je iz usmenih predaja poznato da su s tog mjesta hadžije kretale na hodočašće u Mekku i Medinu, a s kamena su se opraštali od svojih najmilijih i tražili halal od njih, kao i ostalih džematlija, rodbine i komšija.
Pokretno džamijsko blago
Ovaj impozantan nacionalni spomenik kulture je specifični spomenik arhitekture, vjere i tradicije, građen bez ijednog eksera, pored vakufname i tariha, dokumenata u kojima stoji ko je kupio zemljište i ko je izgradio ovaj impozantan nacionalni spomenik, krije i mnoge druge vrijednosti. Malo je poznato da su u staroj bužimskoj džamiji pronađene dvije levhe za koje je utvrđeno da su ostavština šejha Abdurahmana Sirri–babe, najmarkantnije duhovne figure ovih prostora 19. stoljeća, a čuvaju se u Gazi Husrev-begovoj biblioteci u Sarajevu. Levhe Sirri–babe koji potiču iz 1844. godine ili 1260. po Hidžri , slučajno su pronađene i možda su jedini preživjeli radovi ovog velikana divanske književnosti. Vjeruje se da ih je Vedžihi paša uvakufio u tek sagrađenu bužimsku džamiju, a otkrio ih je efendija Grošić.
“U jednom dijelu vidim dvije levhe, prepoznam da je po stilu nešto kvalitetnije, da su originali, pogledam i vidim da su to potpisi koji ukazuju na Sirija, a o njemu sam već ranije čitao. Obavijestio sam odmah određene ljude koji se time bave, pošaljemo u Sarajevo kako bi se utvrdila autentičnost i pokazalo se da se zaista radi o originalima Sirri-babe. To otkriće izazvalo je ogromno interesovanje, a u tom trenutnu ni sam nisam bio svjestan njegovog značaja. Ako se uzmu u obzir i ratne godine kada su u izgorjeli svi Sirijini rukopisi i levhe, ono je još značajnije“, priča Emin ef. Grošić.
Originalni radovi Sirri–babe, zbog specifičnosti materijala i mogućnosti brzog propadanja, danas se čuvaju u Gazi Husrev-begovoj biblioteci kao posebno vrijedni eksponati. Bužimskoj džamiji su ostavljene replike levhi i dokumenti o njihovom porijeklu.
U drvenoj džamiji čuvaju se i ćilimi stari više od stotinu godina koji takođe čekaju svoju restauraciju i koji su ponos očuvanja starina i tradicije ovog kraja. (Imep.ba)
