Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (ICTY) do sada je optužio ukupno 161 osobu za teška kršenja međunarodnog humanitarnog prava počinjena na teritoriji bivše Jugoslavije. Od tog broja, 20 optuženih osoba trenutno se nalazi u pritvorskoj jedinici Haškog suda.

Među onima koji su trenutno u pritvorskoj jedinici su i nekadašnji lider bosanskih Srba Radovan Karadžić i bivši komandant Vojske Republike Srpske Ratko Mladić, između ostalog optuženi za zločin protiv čovječnosti, genocid u Srebrenici, kršenje zakona i običaja ratovanja…

Za javnost, uslovi u kojima žive pritvorenici u haškom pritvoru su nepoznanica. Ekipa Anadolu Agency (AA) je imala priliku da zajedno sa novinarima još nekoliko medijskih kuća, u pratnji osoblja pritvorske jedinice, posjeti ćelije ove pritvorske jedinice i uvjeri se u uslove u kojima žive pritvorenici. U pritvoru se nalaze osobe koje je optužio ICTY nakon što su prebačeni u Haag kako bi im se sudilo.

Pravila pritvorske jedinice su veoma stroga i jasna. Pritvorenici iz svoje ćelije mogu izaći svaki dan u sedam sati dok u 20,30 sati moraju biti u ćeliji, koja se tada zatvara.

Osim što vrijeme provode na suđenjima, pritvorenici unutar pritvorskih jedinica imaju mogućnost da sami sebi kuhaju hranu, igraju fudbal, košarku, slušaju muziku. Isto tako, pritvorenici mogu da se posvete izvršavanju vjerskih obaveza u prostoriji predviđenoj za takvu namjenu, samostalno, ali i kolektivno. Mogu da se posvete i, primjerice, vrtlarstvu, organizovanju koncerata zajedno sa drugim pritvorenicima gdje su im dostupni muzički instrumenti. Isto tako, mogu izaći van ćelije na čist zrak i prošetati u dvorištu pritvorske jedinice.

Ćelije veličine 10 metara kvadratnih

Ipak, pritvorenici skoro pola dana provode u zaključanoj ćeliji. U ovoj pritvorskoj jedinici ćelija je veličine oko 10 kvadratnih metara, a u njoj se nalaze krevet sa željeznim okvirom i spužvom, ormar, televizija koja ima satelitske kanale tako da pritvorenici imaju priliku da gledaju i TV kanale iz zemalja bivše Jugoslavije. U ćeliji se još nalaze umivaonik, lampa, stol, stolica i wc-šolja.

U kompleksu sa pritvorskim jedinicama, koji se sastoji iz tri krila u kojima su smješteni pritvorenici iz zemalja bivše Jugoslavije, jedna od prostorija je sportska sala u kojoj se može igrati fudbal, košarka, tenis, a postoje i sprave za vježbanje, kao što su traka za trčanje i vreća za boks. Pritvorenici imaju pravo da jedan sat dnevno provedu u sportskoj sali gdje nerijetko zajedno igraju fudbal ili košarku. Osim toga, u dvorištu mogu igrati tenis.

Prema pravilima pritvorske jedinice u Haagu, pritvorenici imaju pravo i na privatnost. U okviru pritvorske jedinice postoji i prostorija za privatne posjete, odnosno prostorija u kojoj se pritvorenik može sastati sa suprugom, odnosno partnericom. Prema pravilima, takve posjete mogu ukupno trajati sedam dana tokom jednog mjeseca.

Postoji i prostorija za posjete gdje se pritvorenici mogu sastajati sa osobama prilikom posjete. Tu mogu kupiti kafu, sok, mineralnu vodu i slična bezalkoholna pića. Tu se nalazi i kafe-aparat koji mogu svakodnevno koristiti.

Ova pritvorska jedinica je, kako navode ljudi iz uprave pritvorske jedinice, vrlo mirna i bez velike buke, kao što je uostalom slučaj u većini zatvora u svijetu. Pritvorenici imaju pravo da konzumiraju cigarete, ali su alkoholna pića zabranjena. Imaju pravo i da sebi skuhaju kafu u ćeliji.

U ćelijama haškog pritvora postoji i aparat za muziku na kojem pritvorenici mogu izabrati kanal po vlastitoj želji i slušati muziku.

Pritvorenici sami peru veš i čiste 

Unutar pritvorske jedinice postoji i kantina, odnosno prodavnica u kojoj se može kupiti sve, od higijenskih potrepština, prehrane, svježeg povrća, mineralne vode, soka, pa do cigareta i telefonskih kartica. Kantina u ponudi ima i svježe meso, a mnogi začini i hrana porijeklom su iz zemalja bivše Jugoslavije. Pritvorenici mogu po svojoj želji naručiti balkansku hranu koja im se potom dostavlja. Kažu, dešava se da nerijetko neko naruči baklavu i slične balkanske specijalitete.

Unutar kompleksa pritvorske jedinice nalazi se i učionica u kojoj pritvorenici imaju na raspolaganju stolove, stolice, ormare, tablu, spužvu, kompjutere, printere i knjige za učenje stranih jezika, poput engleskog, francuskog i holandskog, a po želji i drugih jezika.

Pritvorenici imaju na raspolaganju i biblioteku u kojoj se može naći literatura poznatih autora iz zemalja Balkana, pa do stranih autora. Dostupna im je i politička literatura, kao i romani. Osim toga, pritvorenici čitaju i novine iz zemalja bivše Jugoslavije koje sami naruče. Također, novine i magazine iz balkanskih zemalja donose im članovi porodica prilikom posjete.

Pritvorenici kojima se sudi ili čekaju suđenje u Haškom tribunalu, na raspolaganju imaju i prostoriju za pranje veša, kao i prostoriju sa tuš kabinama. Sami peru veš u mašinama i sami se brinu o čistoći u sobama.

Džeparac iz budžeta Haškog tribunala

Zanimljivo je da pritvorenici imaju na raspolaganju džeparac koji iznosi 15 eura sedmično, odnosno 60 eura mjesečno, a koji se osigurava iz budžeta Haškog tribunala. Pritvorenici taj džeparac obično troše na kupovinu telefonskih kartica s kojima mogu da nazovu svoje najbliže članove porodice sa telefonske govornice, koja se nalazi u hodniku pritovrske jedinice. Osim toga, svaki pritvorenik ima svoj račun na koji mu članovi porodice mogu uplatiti novac koji koristi za kupovinu različitih potrepština tokom boravka u pritvoru. Uprava pritvorske jedinice ima kontrolu i nadzor nad svakim računom pritvorenika tako da znaju koliko novca se nalazi na svakom računu.

U pritvorskoj jedinici hrana je, uglavnom, internacionalna zbog čega se, kako kaže uprava pritvora, sami pritvorenici najviše žale. Pritvorenici dnevno imaju tri obroka, a imaju i mogućnost da sami kuhaju. Unutar kompleksa jedinice postoji kuhinja gdje se može pripremiti jelo u električnoj pećnici. Svako od tri krila ima odvojenu kuhinju u kojoj se, osim pećnice, nalaze još i frižider, mikrovalna peć, toster, stol, stolice i ostali pribor za spremanje hrane. Sve ćelije i hodnici pritvorske jedinice su klimatizirani.

Besesplatne ljekarske usluge i lijekovi

U pritvorskoj jedinici se nalazi ljekar i dvije medicinske sestre koji rade svaki dan. Pritvorenici imaju pravo na kupovinu lijekova koje im propiše ljekar, a troškove lijekova snosi Haški tribunal.

Po potrebi, pritovrenicima se omogućava pregled i tretman psihijatra i psihologa. Postoji, kako ga zovu, savjetnik koji komunicira na jezicima zemalja bivše Jugoslavije i koji po potrebi razgovara sa pritovrenicima pružajući im psihološku podršku i pomoć. Kako navode iz uprave, neki od pritvorenika pate od posttraumatskog stresnog poremećaja (PTSP).

U pritvorskoj jedinici u Haagu 2005. godine su bila 64 pritvorenika, dok ih je danas samo 20, a prema procjeni uprave Tribunala u Haagu, u decembru 2016. godine trebalo bi ih ostati 12.

Prema navodima uprave pritvorske jedinice, do sada nije bilo ozbiljnih incidenata i tuče među pritvorenicima što objašnjavaju visokim stepenom obrazovanja većine pritvorenika. Do sada je bilo samo manjih incidenata koji se najviše odnose na verbalne sukobe. Inače, pritvorenici su u pritvorskoj jedinici pomiješani po etničkoj osnovi.

U pritvorskoj jedinici se trenutno nalazi 20 pritvorenika prosjećne životne dobi od 62,9 godina. Najveći broj pritvorenika, odnosno njih 67 posto imaju problema sa metabolizmom, kao što su pretilost, visok holesterol i šećer. Njih 59 posto imaju srčane probleme, odnosno visok ili nizak krvi pritisak, koronarne i cerebralne poteškoće. Također, 44 posto njih imaju mišično-skeletnih problema.

Misija pritvorne jedinice Ujedinjenih nacija (UN) u Haagu je da nadgleda i osigura fizičku i emocionalno pomoć svim pritvorenim prema naredbi ICTY-a garantirajući njihova prava kako bi mogli da prate i učestvuju u sudskim postupcima pred Tribunalom u Haagu. (Anadolija)